Калифорнид бичиг баримтгүй хүмүүс жолооны үнэмлэх авч болох хууль батлагдлаа

10 жилийн өмнө батлагдсан ч Шварценеггер хүчингүй болгож байсан Калифорн мужийн бичиг баримтгүй цагаачид жолооны үнэмлэх авч болох хуульд өчигдөр мужийн захирагч Жерри Браун гарын үсэг зурснаар хүчинтэй боллоо. Өмнө нь мужийн захирагч коллежид суралцаж байгаа  бичиг баримтгүй оюутнуудыг улсын санхүүгийн туслалцаа авах боломжийг өгсөн хуулийг 2011 онд, өнгөрсөн жил Dream act-аар ажиллах эрх авсан хүүхдүүдийг калифорнид жолооны үнэмлэх авах замыг нь зассан дүрмийг тус тус баталж байсан бол ихээхэн эсэргүүцэлтэй тулгарч байсан ч энэхүү хуульд гарын үсэг зурсан нь мужийн ажиллах гол хүчний цагаачдад ээлтэй захиарагч гэдгээ дахин харууллаа. 2,3 жилийн өмнө цагаачлалын хуулийн төлөө байгаа ч жолооны үнэмлэхийн талаарх энэ хуулийн төслийг дэмжихгүй байгаагаа мэдэгдэж байсан тэрээр ийнхүү бодлоо өөрчилсөн нь цагаачлалын хууль конгрессын танхимд очоод гацаад, ямар ч хөдөлгөөнгүй удаж байгаа тул үүгээрээ тэдэнд сануулга өгч байгаа гэдгээ тэрээр мэдэгдсэн юм.    

Энэхүү шинэ үнэмлэх нь DL буюу жолооны үнэмлэх гэдгийн нь оронд DP /driving privilege/ гэсэн тэмдэглэгээтэй хэвлэгдэх ба машин жолоодохоос өөр зорилгод ашиглаж болохгүй гэсэн сануулгатай байх аж. 2013 оноос өмнө ердөө 3 муж /Washington, Utah, New Mexico/ ийм төрлийн хуультай байсан бол энэ онд гэхэд 10 муж шинээр бичиг баримтгүй цагаачдадаа жолооны үнэмлэх өгөх шийдвэрийг гаргасан нь цагаачлалын шинэчлэл ямар тулгамдсан асуудал болоод байгааг харуулж байгаа юм. Ямартаа ч гэсэн  зарим монголчуудад маань жолооны үнэмлэх авах боломж олдож байгаад миний бие баяртай байна.        

Obamacare гэж юу вэ?

Affordable Care Act буюу хүмүүсийн нэрлээд байгаагаар Obamacare нэлээд хэдэн жилийн өмнө батлагдсан ч дараагийн 7 хоногийн 2 дахь өдрөөс хэрэгжиж эхлэх гэж байна. Ямар учиртай хууль болох болон монголчууд бидэнд ямар хэрэгтэй талаар хүмүүс асууж сураглаж байгаа тул өөрийн зүгээс хийсэн бага зэргийн судалгаагаа танилцуулья.

Ерөнхийдөө ихэнх иргэдийг 2014 оны 1-р сараас эхлэн эрүүл мэндийн даатгалтай байх ёстойг хуульчилсан бөгөөд 2013 оны 10/1-ээс 2014 оны 3-р сарын 31-ны хооронд эрүүл мэндийн даатгалаа сонгох, худалдан авах нээлттэй хамрагдах хугацаа үргэлжилнэ. Түүнчлэн:

•   Одоогоор ажил олгогчоосоо эсвэл улсын Medicaid /CA-ынхы хувьд Medical/, Medicare эрүүл мэндийн даатгалтай бол тэрийгээ хэвээр хадгалаад аваад явна.

•   Хувийн эрүүл мэндийн даатгалыг зах зээлийн үнээр худалдаж авах

• Имиржинси хүлээн авах болон эмнэлэгүүдийг үйлчилгээндээ төлбөрөө авч чадахгүй хоцрохоос хамгаалж  эрүүл мэндийн даатгал худалдаж аваагүй хүмүүсийг торгох, эсвэл бүтэн төлбөрийг нь төлүүлэх

• Бага болон дунд орлоготой иргэд хувийн эрүүл мэндийн даатгал худалдаж авснаар улсаас эрүүл мэндийн зардлыг нь ихэнх хэсгийг эсвэл бүрэн хэмжээгээр багасгаж нөхөн олговор өгөх, эрүүл мэндийн байдлаас үл хамааран үнэгүй үйлчилгээг авах боломжийг олгож байгаа юм.

Уг хуулийг сүүлийн хэсэгт дурдсаны улмаас Obamacare гэж нэрлэж байгаа бөгөөд олон хүнийг улсаас даатгаж социализм шиг болгох нь гэж бүгд найрамдахчууд олонх бүхий House-аас эсэргүүцэж, 41 удаа хүчингүй болгох санал хураагаад үр дүнд хүрээгүй билээ. Одоогоор энэхүү хуулийн гүйцэтгэлийг санхүүжүүлэлтийг эргүүлэн татах /defund/, хуулийг хүчин болгуулахаар эцсийн арга болгож хурал хаях буюу Federal shutdown-аар сүрдүүлээд байна.

Судалгааны байгууллагаас гаргасан тоо баримтаар шинээр эрүүл мэндийн даатгал худалдаж авах 7 сая иргэдээс бага болон дунд орлоготой 6 сая иргэд даатгалын зардлаа багасгах их, бага хэмжээгээр улсаас татварын хөнгөлөлт кредитыг /tax credit/ авна гэж үзэж байна. Энэ кредитыг заавал татвар бодохдоо авах гэж хүлээх шаардлагагүй юм байна. Кредитын хэмжээ гэр бүлийн хүний тоо, орлогын хэмжээнээс хамаарч хэдэн зуун доллараас 10 мянгаас дээш байх боломжтой ба Улсын эсвэл мужаас гаргасан даатгалын зах зээлээс онлайнаар даатгалын компаниа сонгоод өргөдлөө бөглөсний дараа хэдий хэмжээний кредит авах нь тодорхой болох юм. Ингээд тухайн хүн эрүүл мэндийн даатгалын планаа сонгон гарын үсэг зурсны дараа авах кредит шууд даатгалын компаны данс уруу шилжигдэнэ. Эрүүл мэндийн даатгалын зах зээлээс худалдан авч эхлэх нээлттэй хамрагдах хугацаа ирэх 2 дахь өдрөөс эхлээд л улсын ядуурлын төвшингийн 100-400%-тай тэнцэх орлоготой иргэд, хууль ёсны байнгын оршин суугчдад энэ кредит бэлэн болсон байна. Энэ нь 2013 оны хувьд ганц бие хүний хувьд жилийн орлого 11,490-46,000 доллар, 2 хүнтэй ам бүлийн хувьд 19,530-78,120 доллар, 4-н хүнтэй гэр бүлийн хувьд энэхүү орлогын хэмжээ 23,550-94,200 доллар тус тус байна. Улсын ядуурлын төвшингөөс доош орлоготой бөгөөд 5-аас дээш хугацаагаар АНУ-д амьдраагүйгээс Medicaid-д багатаж чадаагүй хууль ёсны цагаачид мөн энэхүү кредитыг авах бололцоотой. Ихэнх америкчууд, тухайлбал улсын эсвэл ажлын газраараа эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдсан ойролцоогоор 260 сая иргэд хуулийн хувь хүний мандатыг хангах тул дээрх кредит хэрэглэхгүй. Гэвч хэрэв ажлын газрын даатгал нь эрүүл мэндийн зардлын ядаж 60 хувийг хамарч чаддаггүй, эсвэл эрүүл мэндийн зардал нь тухайн хүний нийт жилийн орлогын 9.5 хувиас илүү гарсан тохиолдолд уг кредитийг авах нөхцөлийг хангана. Тэгэхээр энэхүү татварын кредит нь эрүүл мэндийн даатгалдаа орлогын тодорхой хэмжээнээс илүү зарцуулахаас иргэдийг хамгаалж өгч байна гэж ойлгож болно. Муж бүр даатгалын зах зээлээ эрүүл мэндийн зардлын ямар хэмжээг төлөхөөс хамаарч 4 ангилалд хуваасан байна. Үүнд:

Хүрэл план /bronze plan/: эрүүл мэндийн зардлын 60%-ийг даана. Үлдсэн хувиа даатгуулагч төлнө.

Мөнгөн план /silver plan/: 70 хувийг

Алтан план /Gold plan/. 80 хувийг

Платин план /Platinum plan/. 90 хувийг тус тус төлнө.

  Татварын кредит нь мөнгөн план дээр ажиллаж эхлэх ба үүнийг жишээ дээр тайлбарлавал:

40 настай нэг хүн 2014 оны олох орлого нь 28,725 мянга буюу 2013 оны улсын ядуугийн төвшиний орлогын 250 хувь буюу 2,5 дахин байна. Тэрээр мөнгөн планд орохын тулд 5800 доллар төлөх шаардлагатай болох ба  ACA хуулийн дагуу иргэн өөрийн орлогын 8.05 хувиас /2312 доллар/ хэтэрсэн мөнгийг даатгалд төлөхгүй тул үлдсэн 3487 доллараар улсаас кредитээр төлбөр хийж өгөх юм. Тухайн хүн, айлын орлогын хэмжээ бага байх тутам өөрийн хармаанаас гарах мөнгө багасч улсаас өгөх кредит ихэсэх аж. Жишээ нь улсын ядуугийн төвшингийн орлогын 150-200 хувьд байга бол өөрийн орлогын 4-6.3 хувиас даатгалд төлөх мөнгө тань хэтрэх ёсгүй гэх мэт шатлалаар явна. Гэхдээ хүн бүр заавал мөнгөн планыг сонгох албагүй гэдгийг та бүхэн юу эс андах вэ.

Калифорний оршин суугчдын хувьд лиценцтэй даатгалын агенлагуудаас болон мужийн coveredca.com зах зээлээс даатгалаа худалдан авч болно. Ялангуяа кредитын нөхцөлийг хангаж байгаа хүмүүс бол мужийн дээрх сайтаас авах ёстой юм байна. Хуулийн хэрэгжилттэй холбогдож хүмүүсийг хууран мэхлэх явдал гарч байгааг холбогдох байгууллагуудаас сануулж байгааг анхаарна бизээ. Жишээ нь: Яаралтай авахгүй бол дуусна гэж шахалт үзүүлэх /03/31 2014 хүртэл гэдгийг санах/, хэрэв даатгал худалдаж авахгүй бол шоронд хийнэ ч гэдэг юм уу /гэхдээ торгуультай/, улсын болон мужийн вэб сайттай ойролцоо нэр бүхий сайтууд хувийн мэдээллийг авахыг оролдох /агентлаг компанийг албан ёсны лиценцтэй эсэхийг шалгах/  гэх мэт болно. Эргэлзээ төрвөл state Department of Insurance Consumer hotline буюу (800) 927-HELP, болон Covered California (800)300-1506 утсаар тус тус мэдээлэл авах бололцоотой.

Ямартай ч гэсэн иргэн болсон болон хууль ёсны болоод 5 дээш жил болсон ногоон карттай монголчууд бага орлоготой бол улсын үнэгүй даатгал Medicaid, бага болон дунд орлоготой хүмүүс маань эрүүл мэндийн даатгал худалдан авч зарим хэсгээ улсаар төлүүлэх сайхан боломж гарч байна.  

Үнэгүй тест kit

Сакраметно каунтид залуучуудын дунд бэлгийн замын халдварт өвчин нэмэгдэж байгаатай холбогдон 25-аас доош насны эмэгтэйчүүд дээрх өвчний оношлогооны үнэгүй багцыг /test kit/ гэр үрүүгээ захиалан авах боломжтой боллоо. "I know" гэдэг нэртэй энэхүү программ нь 2009 оноос Los Angelas, Alamenda, San Diego каунтинуудад хэрэгжиж байгаа юм байна.
Уг тест багцыг www.dontthinkknow.org сайтаар болон (916) 875-KNOW (5669) дугаарын утсаар захиалан авах боломжтой. Тест багцыг хүлээн авсаны дараа зааврын дагуу өөрийн дээжийг лаборатори уруу шуудангаар илгээж тестийнхээ дүнг вэб сайтаар шалгах аж. Тестийн дүн нэрээр биш дугаараар тулгагдана. Мөн дэээрх сайтаас бэлгийн замын халдварт өвчнийг хэрхэн эмчлэх талаар зөвлөгөөг олж унших боломжтой.
Мөн www.teensource.org сайтаас үнэгүй бэлгэвч захиалан авах боломжтой гэдгийг залуучууд, том хүүхдүүддээ хэлэхэд илүүдэхгүй болов уу.

Baby food буюу нялх хүүхдийн тэжээлд хар тугалга байдаг

Миний өмнө нь бидний хэрэглээ дэх химийн хортой бодисууд цувралаараа хар тугалгын хольцтой /lead/ бүтээгдэхүүний талаар болон хэрхэн хүүхдийн тархины хөгжил, болон IQ-ийг багасгадаг хор холбогдолтой байдаг талаар мэдээлж байсан билээ. 
http://bayaraasacto.blogspot.com/2010/01/blog-post_28.html

Саяхан сонин уншаад сууж байтал эндхийн нялх хүүхдийн шилэн савтай тэжээлд, тухайлбал Gerber Products Co., Del Monte Foods, Beech-Nut Nutrition Corp., болон бусад компаний хүүхдийн тэжээл болон жүүсэнд Калифорний хуулиар сав багалаа боодол дээр нь сануулга бичигдэх хэмжээний хар тугалга агуулсан хэмээн шүүхэд зарга үүсгэгдэж байна гэдгийг уншаад маш гайхаж хүмүүс бас мэдэж байвал зүйтэй хэмээн энэхүү мэдээллийг оруулж байна. Үйлдвэрлэгчид эдгээр бүтээгдэхүүнд хар тугалга naturally  буюу байгалийн жамаар үүсдэг бөгөөд хар тугалгын хэмжээ маш бага бөгөөд сануулга бичигдэх шаардлагагүй гэсэн бол зарга мэдүүлэгчдийн зүгээс сав тус бүрд биш юмаа гэхэд нэлээд хэмжээгээр хэрэглэвэл хүүхдийн хар тугалгын биед нөлөөлөх өдрийн, бүр сарын нормыг давж болох тул анхааруулга байх шаардлагатай гэх мэтээр маргажээ.  Гэхдээ лууван, peach, лийр, амтат төмс /sweet potato/ болон усан үзмийн болон жимсний коктэйл орсон бүтээгдэхүүнүүд зарим хэмжээний хар тугалгаатай гэдэг дээр 2 тал санал нэг байна гэжээ. Манай зарим монгол эхчүүд үнэтэй тэжээл ямагт илүү байна гэсэн ойлголтоор хүүхдээ шилэн савтай хоолоор тогтмол хооллож байгаатай тааралдаж л байлаа. Үнэхээр ажлын зав чөлөө болон гадуур энэ тэнд явж байхад бол хэрэглэхээс өөр аргагүй л дээ. Гэхдээ л алим, лийр, лууван, төмсийг цэвэрлээд бага зэргийн усанд болгоод нухаад өгөхөд яаж ч бодсон олон хоног хадгалагдсан хоолноос хамаагүй дээр, амт чанар сайтай дээр нь мөнгөнд ч хэмнэлттэй байдаг. Дээр нь энэ мэдээ шилэн савтай тэжээлнүүдээс хааяа хааяа татгалзах үндэслэл өгөх байхаа гэж найдаж байна.

“Ахмад настангууд”-д зориулсан хөнгөлөлтүүд

Энд 65 нас хүрмэгц “senior citizen” буюу ахмад настангуудад зориулсан бараа үйлчилгээний төрөл бүрийн хөнгөлөлтүүдийг авч эхэлдэг. Гэвч 65 хүрээгүй ч 50 наснаас эхлэн зарим төрлийн хөнгөлөлтүүдийн зах зухаас хүртэж бас болно. Үүнд:

1.    50 болон түүнээс дээш.

Юуны түрүүнд нөгөө алдартай AARP буюу хуучнаар American Association of Retired Persons байгууллагад 50 нас хүрсэн хүмүүс элсэж болох ба энэхүү байгууллага гишүүддээ зориулж төрөл бүрийн хямдрал санал болгодог. Гишүүд ердөө жилийн нэг хүний эсвэл хосын 16 доллар төлдөг. Нас нэмэгдэх тусам хөнгөлөлтүүдийн тоо нэмэгдэнэ. Үүнд.

-       Машин рент: Avis, Budget, Hertz-ээс машин рентлэхэд 25 хүртэлх хувь

-      Зочид буудал. Sheraton, Westin, Ramanda зэрэг зочид буудлуудад 20 хүртэлх хувь; Hyatt, Best Western, Comfort Inn зэрэг буудлуудад 10 хүртэлх хувь

-       Үзвэр үйлчилгээ: Live Nation концертийн 4 билетийг 3-ын үнээр, Cirque du Soleil шоуны билетийн үнийг 15-20 хувиар хямдруулж, Regal Entertainment Group кино театрт 32 унц ундаа, 64 унцын попкорныг $6.5-аар буюу ойролцоогоор хагас үнээр тус тус авах боломжтой.

-        Хоолны газар: Dunkin’ Donuts том савтай ундаа авбал донутс үнэгүй, Papa John’s пиццаны гакраас 25 хувийн хямдрал, Denny’s-д оройны 4-10 цагийн хооронд кофе 1 доллараар, нийт менюнээс 20 хувийн хямдрал авах бололцоотой.

-        Хэрэглээний бараа таваар: Walgreens-ын түших, тулах хэрэгсэлд 10 хувь, Lens-Crafters өөрсдийн бичигтэй нүдний шилний үнийн дүнгийн 30 хувь, Teleflora цэцгийн компани 20 хувь, UPS үйлчилгээнийхээ 15 хувиар тус тус хөнгөлдөг. Sleepy’s матрассны $399-оос дээш худалдан авалтанд 20 хувь, ихэнх мужуудад Allstate Insurance компаниас 45 минутын үнэгүй хуулийн зөвлөгөө, өмгөөлөгчийн төлбөрийн 20 хувийг хэмнэж болно. ADT байрны хамгаалалтын систем-д 10 хувь. Түүнчлэн AAA болон бусад группт ойролцоо хямдралууд байдаг.   

       2. 55 ба түүнээс дээш.

-          AARP гишүүд Chili’s 10%, Arby’s-ын зарим салбаруудад 10 хувийн хөнгөлөлт, 50 центийн кофе, Wendy’s-ын зарим салбаруудад үнэгүй ундаа.

-          Мөн энэ наснаас эхлэн AARP-ын гишүүн биш ч байсан ч зарим дэлгүүрүүдэд хөнгөлөлт авах бололцоотой. Rite Aid дэлгүүрт сар бүрийн эхний 2 дахь өдөр нийт худалдан авалтын 20 хувь, бусад 2 дахь өдрүүдэд 10 хувь, дэлгүүрийн нэрийн бараанд өдөр бүр 10 хувь тус тус хөнгөлөт авч болно. Ross Dress less дэлгүүрийн Every Tuesday клубт элсвэл 2 дахь өдөр бүр 10 хувийн хөнгөлөлт, Hallmark дэлгүүрийн зарим салбаруудад 7 хоногт нэг өдөр /хэд дэх өдөр болохыг нь өөрийн гэрийн ойролцоох дэлгүүрээс асуух/ 10 хувь, Pathmark 30 долларын 5 хувь хямдралыг 2 дахь өдөр бүр, Goodwill-д 7 хоногийн нэг өдөр /салбар бүрт өдөр нь өөр өөр байдаг/ 10 хувь.  IHOP ресторан бага порцтой, арай хямд үнэтэй 55-plus меню-г санал болгодог. Best Western зочид буудлуудад 10 болон түүнээс дээш хувиар хямдрал авах бололцоотой.

       3.   60 болон түүнээс дээш.

Нэлээд их хоолны болон үзвэр үйлчилгээний газруудаас хөнгөлөлт нэмэгдэнэ.

-          Кино: AMC театрууд 2 дахь өдрүүдэд хөнгөлөлт /янз бүрийн хэмжээтэй/, Regal Entertainment групп 30 хувийн хөнгөлөлт үзүүлнэ.

-          Хоол: Burger king 10%, Applebee’s хоолны газар үнэгүй Golden Apple хямдралын картаар 5-15 хувь, Ben & Jerry ихэнх салбарууд 10 хувь, зарим Subway, Dairy Queen хоолны газруудад 10 хувь.

-          Худалдаа: Publix-д 3 дахь өдөр бүр 5 хувь, Gristedes-д 2 дахь өдөр бүр 10 хувь, Kohl’s-д 3 дахь өдөр бүр 15 хувь.   

4.  62 ба түүнээс дээш.

-          Аялал, зочид буудлуудад илүү их хөнгөлтүүдийг авах боломжтой. Marriott, Holiday Inn Express буудлуудад 15 хувь, Amtrak галт тэрэгний билет 15 хувь /зарим билет орохгүй байж магадгүй/, Greyhound 5хувь.

-          America the Beautiful senior картыг шуудангаар бол 20 доллар, паркаас нь 10 доллараар худалддаж авбал америкийн бүх байгалийн үзэсгэлэнт газруудад, түүнчлэн дархан цаазтай паркуудад үнэгүй орох, дээр нь кампин сайтууд, кабин зэрэгт хямдрал авч болно.     

5. 65 хүрмэгц та албан ёсоор ахмад настангуудын эгнээд орох ба орон даяар музей, киноноос эхлээд төрөл бүрийн үзвэр үйлчилгээнд хөнгөлөт авах эрхтэй болно. Ялангуяа хөгшчүүлээ авч үйлчлүүлж байгаа үедээ хөнгөлөлт байгаа эсэхийг асуухад ердөө илүүдэхгүй. Түүнчлэн энэд оршин суугаа бага зэргийн тэтгэлгээр амьдарч байгаа хүмүүст эдгээр хөнгөлөлт аж ахуйд нь нэлээд нэмэртэй байх болов уу.